Gün geçmiyor ki yazılı ve görsel basında dünyanın hemen her yerinde çocuklara uygulanan istismar öykülerine rastlamayalım. Aynı zamanda yetişkinin yaşantısında, çocuklukta yaşamış olduğu istismarın içinde bulunduğu dönemde bile oluşturduğu etkilerini görmezden gelelim. Zaman zaman kızgınlık, bazen yüreğimizde acının verdiği duygularla izlediğimiz çocuk istismarını “1985 yılında Dünya Sağlık Örgütü; çocuğa yönelik bir yetişkin, toplum veya ülkesi tarafından çocuğun sağlığını, fiziksel, psiko-sosyal gelişimini olumsuz yönde etkileyen, bilerek veya bilmeyerek yapılan davranışlar olarak tanımlanmaktadır”. Çocuk istismarını; Fiziksel istismar, duygusal istismar, cinsel istismar ve ekonomik istismar olmak üzere 4 alt grupta incelemekteyiz.

Genelde istismar çeşitleri arasında en fazla tanınması ve çocukta fiziksel değişimlere rastlanması ayrıca en kolay tanımlanabilmesi nedeni ile şüphesiz ki yazılı ve görsel basındaki öykülerin çoğunu fiziksel istismar oluşturmaktadır. Fakat çevremize baktığımızda en sık rastlanan istismar türü olan Duygusal istismarı en zor tanımlanan istismar türü olması nedeni ile çok fazla göz ardı etmekteyiz. Oysa ki hepimiz  henüz kişiliklerini oluşturma aşamasında olan çocuk ve ergenlerde duygusal istismarın son bulması halinde bile sonlanmayan derin yaralar açtığını da bilmekteyiz.

Duygusal istismarı, fiziksel bulgulara rastlanmaksızın yetişkin tarafından 18 yaş altındaki çocuğa zaman içinde tekrarlanarak uygulanan sistemli bir şekilde

çocuğun aşağılanması, alay edilmesi, tehdit edilmesi, değersiz olduğunun hissettirilmesi, görmezden gelinmesi vb. çocuk ve ergenin sağlıklı duygusal gelişimini engelleyen davranış biçimleri olarak tanımlayabiliriz.

Duygusal istismar hiç şüphesiz ki diğer istismar çeşitleri gibi kısa ve uzun vadede çocuğun üzerinde bir takım değişmeler meydana getirmektedir. Okul başarısızlığı, öğrenme bozukluğu, okuldan kaçma, saldırganlık, yalan, çalma davranışı, dikkat problemi, özgüven eksikliği, tahrip edici davranışlar, intihar, değişiklik gösteren ruh hali vb. değişimlere neden olabilmektedir. Bu davranış problemlerinin yanı sıra yetişkinlik döneminde depresif ruh hali, uyku problemleri, takıntılar, panik atak gibi psikolojik rahatsızlıkların yanı sıra iş hayatında düzenli bir işe tutunamama kendi çocukları ve eşi ile iletişimde ebeveynlerinden öğrendiği aynı davranışları gösterebilme gibi uzun vadeli etkilerini görebilmekteyiz.

Duygusal İstismar tek başına görülebileceği gibi diğer istismarlarda  eşlik edebilir.

 Duygusal istismarın ve diğer istismarların çocukta oluşturduğu uzun süreli etkilerini gözler önüne seren “Kızıl Ejder” adlı filmi sanırım birçoğunuz izlemiştir. Anthony HOPKİNS’in Dr. Hannibal Lecter rolüyle karşımıza çıktığı filmde FBI ajanı Wiil Graham (Edward NORTHON) artık emekli olmasına rağmen bu alanda daha önceki başarısından dolayı“Diş Perisi” olarak bilinen seri cinayetler işleyen bir katili bulmak için tekrar göreve çağırılır. Babaannesi tarafından büyütülen, Francis (Ralp FIENNES) adlı seri cinayetler işleyen katil çocukluk dönemi boyunca alt ıslatma problemi yaşadığı için sürekli babaannesinin “ Ah Francis senin kadar iğrenç bir çocuk hiç görmedim.Şu haline bak.Sırılsıklam etmişsin.Çık yatağımdan odana geri dön.Kapa çeneni küçük adi yaratık.Torunum olmasaydın yetimhaneye göndermiş olurdum.Bir daha yaparsan keseceğim.makası getir çabuk. ”gibi aşağılama ,tehdit etme gibi  gerek duygusal istismarlara,ayrıca fiziksel istismarlara  maruz kalmıştır.babaannesinin çocukluğunda ona yaşattığı bu istismarları ve kendisinin çocuk sesi ile  “Ne olursun yapma babaanne çanımı acıtıyorsun söz bir daha yapmayacağım ”diyen yalvarışlarını Francis içinde bulunduğu yetişkinlik dönemine taşımıştır. dolayısıyla yetişkinliğinde bu istismarları sık sık hayalinde canlandırmaktadır. Çocukluk döneminde babanesinin sık sık çirkin,işe yaramaz,kimse tarafından sevilmeyen ve cani olarak adlandırdığı Francis William Blake’in Red Drago resminden fazla etkilenmiş olup resimde yansıtılan güçü elde etmek için kendini türlü kılıklara sokup insanları kesip biçerek insan bir ejderin çirkinliği ancak güç ile değişir bakış açısıyla seri bir cinayet katiline dönüşmüştür.

Ajan Wiill Graham’ın çözmekle görevli olduğu seri cinayetleri işleyen katil Francis  (Ralp FIENNES) herkes tarafından canavar olarak adlandırılmaktaydı. Kurbanlarını özel seçen ve onlara yönelik işkence eden Francis hakkında tek bir ortak düşünce vardı o da kurbanlarının evindeki bütün aynaları parçaladığı için yüzüne karşı bir duyarlılığı olması ve kendini çirkin bulduğu inancıydı.

Vahşice cinayetler işleyen işlen katilin insani yönlerini ortaya çıkaran tek kişi ise Emily WATSON’u canlandırdığı kör bir genç kız olan Reba ‘ydı.

 FBI ajanı Wiill GRAHAM’ın seri cinayetlerin esrarını çözmesi ve kimliğinin ortaya çıkmasıyla birlikte evini yakarak kendisini öldü göstermek isteyen Francis FBI ajanı Will Grahamın evine girerek ajanın oğlunu rehin alır. İçeri girdiğinde oğlunun yaşadığı korkunun etkisi ile altını ıslattığını görür. Yangından sonra Seri katilin günlüğünü ele geçiren ve babaannesinin ona yaptığı istismarları okuyan ajan Wiill Grahama göre Francis canavar doğmamış. Yıllar boyu taciz edildiği için canavara dönüşmüştür. Oğluna “Şu haline bak senin kadar iğrenç bir çocuk görmedim pantolona mı yaptın bu ne cüret sen küçük bir pisliksin kesmemi mi istiyorsun bir şeyler söyle küçük pislik özür dile özür dilerim baba de ben küçük bir caniyim de söyle ben küçük bir pisliğim de, beni kimse sevmeyecek de” çocukluğunda babaannesinin Francis’e yönelttiği sözleri söyleyerek Francisin oğlunu serbest bırakmasını sağlar.

Görüldüğü gibi  gözle görülen yaralara neden olmaksızın çocuğun istismara uğradığı dönem içinde ve istismarın son bulması halinde de etkilerinin devam ettiği Duygusal istismar çocuğun yaşantısında derin izler bırakabilmektedir.

hangi istismar türü olursa istismar sonlanmış olsa bile ileriki yaşantıları etkilemektedir..Ulu Önder Atatürk “Çocuklar her türlü ihmal ve istismardan korunmalı ve onlar her koşulda yetişkinlerden daha özel olarak ele alınmalıdır.”demiştir.bu nedenle dünyada çocuk istismarlarının önlenmesinde anne babalara çok büyük görevler düşmektedir.

 ]Ebeveyn açısından kabul edilmez bir durum çocuk için tamamen farklı olabilir. Bu nedenle olaylara çocuğunuzun gözüyle bakmaya

] Çocuğunuz ile konuşurken yaşına uygun bir dille konuşarak iyi bir iletişim kurun kendinizi onun yerine koymaya çalışın.                                                               ] Çocuğunuzdan herhangi bir şey istediğinizde ona isteme nedenlerinizi açıklayın. Çünkü ben böyle istiyorum demenin hiçbir yararı olmayabilir.

] Çocuğunuz hangi yaş döneminde olursa olsun sık sık onu sevdiğinizi ifade edin. O zaten biliyor düşüncesini taşımadan sevgi sözcüklerini paylaşın.

 ] Çocuğunuz hatalı bir şey yaptığında yanlışın nerede olduğunu ve bunu nasıl düzeltebileceğinizi onunla tartışın

] Çocuğunuzun olumlu davranışlarını onaylayın. Ayrıca onayınızı beden dili ile de gösterin. Bazen küçük bir tebessüm, sırtını sıvazlama ya da bir baş hareketi bazen uzun konuşmadan daha etkili olabilir.

]Çocuğunuzu değil davranışlarını eleştirin: Çocuğunuzla kurduğunuz iletişimde onun kendi varlığını değil, davranışını reddettiğinizi, eleştirdiğinizi anlamasını sağlayacak iletişim kurun.

 ] Çocuğunuzun yerine karar vermeyin aksine kendi kararlarını verebilmesine teşvik edin. Yalnız Sorunlarla baş edebilmesinde ve çözümünde ona destek olun.

] Çocuğunuzun konuşma ve davranışlarına yönelik olumlu model olun: lütfen, teşekkür ederim” gibi kelimeleri kullanmasına özendirin.

Ayrıca saygı, nezaket, sabır gibi kavramları anlatarak uygulamasını sağlamak yerine davranışlarınızla öğretin.

] Çocuğunuzun davranışlarına yaşına uygun,mantıklı,açık,net ve tutarlı sınırlar koyun.Bu kuralların aşılmasını istemediğinizi kesin bir dille ifade edin.

] Çocuğunuzun kurallara uymadığını gördüğünüzde sonuçları ile yüzleştirin.

Örneğin arkadaşını inciten çocuğun arkadaşından özür dilemesi gibi

] Çocuğunuza karşı kontrolünüzü kaybettiğinizi ve öfkeyle konuştuğunuzu fark ettiğiniz de asla özür dilemekten utanmayın. Bu şekilde çocuk yetişkinlerinde hata yapabileceğini ve özür dilemenin zayıflık olmadığını farkına varır.

] Çocuğun istenmeyen davranışlarına yönelik değiştirmek için hepsini bir anda ele almayın. Birer birer ele alarak o davranışa yönelik birlikte neden? Sorun yaratığı üzerinde tartışın.

] Çocuğunuza isim takmayın bu onun benlik saygısına zarar verir.

] Çocuğunuzun olumlu davranışından dolayı takdir etmekten çekinmeyin. Bu onu şımartmaz. Ailesinden yine takdir kazanmak için olumlu davranışlarda bulunmasın da ona cesaret verir. Kendine olan güveni artar.

]Çocuğunuzun en ufak başarısını bile övün. Yeteneklerine saygı duyun. Örneğin; Ayakkabısını bağlamak gibi basit bir şey bile küçük bir çocuk için çok büyük bir başarıdır.

]Çocuğunuzun kişiliğine saygı gösterin

]Çocuğunuzun olumsuz davranışları yerine olumlu davranışları üzerine konsantre olun.

]Tutarlı olun, çocuğunuzun bir davranışına her zaman aynı tutumu takının.

]UNUTMAYIN ŞİDDET ÖĞRENİLMİŞ BİR DAVRANIŞTIR. Eğer olumsuz bir davranış öğrenilmişse, olumlu davranışı da öğretebiliriz.

]Çocuğunuza yetenekli üzerinde aşırı istek ve beklentiler içinde olmayın. Kendisine göre daha ileri düzeyde olan çocuklarla karşılaştırarak onu bir yarış ortamı içine itip beceriksiz ve yetersiz hissetmesine neden olmayın.

]Çocuğunuzun içinde bulunduğu sosyal çevresi ile iletişimde bulunmasını destekleyin.

]Ders dışı sosyal faaliyetlere katılmasını,  ilgileri ve yeteneklerini geliştirmesine izin verin.

]Duygusal istismar dahil pek çok istismar kasıtlı olarak gerçekleşmez. Çok büyük bir kısmı ebeveynin çocuk gelişimine ilişkin yetersiz ya da yanlış bilgilerinden kaynaklanır. O halde çocuğunuz ve kendiniz için yapabileceğiniz en iyi şey çocuk gelişimi ve bakımına ilişkin doğru kaynaklara ulaşmanızdır.

(MEB/UNİCEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ,2002)

  DUYGUSAL İSTİSMAR ve ÇOCUK İSTİSMARINA YÖNELİK ANNE BABALARA VERİLECEK ÖNERİLER:

                                                                                                                        Özlem AYDOĞDU

                                                                                                                        Psikolojik Danışman